रामजी आचार्य

शिखा (जुडी) केवल कपालको गाँठो मात्र होइन, यो हिन्दु परम्पराको गहिरो आध्यात्मिक र सांस्कृतिक प्रतीक हो। यसले सहस्रार चक्रसँग सम्बन्ध राख्छ, जसले आध्यात्मिक ऊर्जा र एकाग्रता बढाउँछ। पुर्खाको विरासत र वैज्ञानिक महत्त्व बोकेको शिखाले शरीर, मन र आत्माको शुद्धता कायम राख्दै धर्मसँगको सम्बन्धलाई बलियो बनाउँछ। यो ज्ञान, आस्था र पहिचानको अटूट सूत्र हो।

विद्यालय शिक्षा विधेयक, २०८० संघीय संरचनाअनुसार शिक्षालाई पुनर्संरचना गर्ने प्रयास हो। उपसमितिको संशोधनले गुणस्तर, समावेशिता र व्यावसायिकता प्रवर्द्धन गर्न खोजिए पनि स्थानीय तहको भूमिका अस्पष्ट, कार्यान्वयन चुनौतीपूर्ण र आर्थिक स्रोत नखुलेको छ। शिक्षक व्यवस्थापन, पूर्वाधार, बहुभाषिक शिक्षा, र ICT नीतिमा स्पष्टता आवश्यक छ। विधेयक सफल बनाउन संघीयताको मर्मअनुसार संशोधन गरी स्थानीय तह सशक्तिकरण, कार्यान्वयन योजना, र समन्वययुक्त संरचना विकास अनिवार्य छ।

आयोडिनको अधिक सेवनले थाइरोइड ग्रन्थी असन्तुलन, हाइपरथाइरोइडिज्म, छालामा एलर्जी तथा पाचन समस्यासमेत निम्त्याउन सक्छ। विशेष गरी पहाडी तथा हिमाली क्षेत्रमा आयोडिन आवश्यक भए पनि, सन्तुलन नहुँदा स्वास्थ्य जोखिम बढ्न सक्छ। नियमित परीक्षण र जनचेतना जरुरी छ।

बुद्धको जन्म नेपालमा भए पनि बुद्ध जयन्तीको मिति श्रीलङ्काको आधारमा मनाइनु ऐतिहासिक अन्योलको विषय हो। भारतमा बौद्ध धर्ममाथि हिन्दूकरण, अतिक्रमण र विरूपण भयो भने नेपालमा सत्ताको उपेक्षाले बुद्धमार्गी घटे। खस र मगरहरूले मौलिकता गुमाए, शाह–राणाहरूले हिन्दूकरणलाई प्राथमिकता दिए। यसले बुद्ध धर्मको ओझेलमा पारिएको ऐतिहासिक यथार्थ उजागर गर्छ।

काठमाडौं महानगरपालिकाले शैक्षिक सत्र २०८२ का लागि कक्षा १ देखि १० सम्मका छात्रवृत्ति विवरण अनिवार्य रूपमा २०८२ जेठ १ गतेभित्र Scholarship Entry System मार्फत पेश गर्न सबै विद्यालयलाई सूचित गरेको छ। कम्तीमा १०% विद्यार्थीलाई छात्रवृत्ति दिनुपर्ने र विवरण नपेस गरेमा कानुनी कारबाही गरिनेछ। छात्रवृत्ति वितरण समितिको निर्णयअनुसार मात्र वितरण गर्न सकिने महानगरपालिकाले जनाएको छ।

विद्यालय शिक्षामा प्रयोगात्मक सिकाइलाई प्रवर्द्धन गर्ने उद्देश्यले घरायसी कार्यलाई औपचारिक मूल्याङ्कनमा समावेश गरिने भएको छ। पाठ्यक्रम विकास केन्द्रले सिकाइलाई व्यवहारसँग जोड्न कक्षा ४ देखि १० सम्म विद्यार्थीहरूले घर वा समुदायमा गरेका कार्यको मूल्याङ्कन गरी अङ्क प्रदान गर्ने व्यवस्था लागू गरेको हो।

नेपालमा राजसंस्था पुनःस्थापनाका लागि राजनीतिक सहमति, संविधान संशोधन, जनविद्रोह र सैन्य हस्तक्षेपजस्ता आधारहरू कमजोर छन्। दलहरूको असहमति, संविधान संशोधनको जटिलता, जनसमर्थनको अभाव र सेनाको गणतन्त्रप्रतिको प्रतिबद्धताले यो सम्भावना न्यून देखाउँछ। पुनःस्थापना भए अस्थिरता, जनआन्दोलन, अन्तर्राष्ट्रिय प्रभाव र आर्थिक संकट निम्तिन सक्छ।

यस लेखले काठमाडौं उपत्यकामा विकसित नेवा सभ्यताको ऐतिहासिक विकासलाई अन्वेषण गर्छ। नेवा पहिचान जातमा सीमित नभई सांस्कृतिक र सामाजिक एकताको प्रतिक हो। जयस्थिति मल्लको शासनकालमा लागू भएको जात विभाजनले नेवा समाजमा विभाजन र असमानता उत्पन्न गर्‍यो। यस विभाजनले सामाजिक मनोविज्ञानमा गहिरो असर पार्दै शासक वर्गलाई सत्तामा टिकाइराख्ने हतियारको रूपमा काम गर्‍यो। लेखले नेवा सभ्यताको मौलिक समावेशी भावनालाई पुनर्स्थापना गर्न एकताको आवश्यकता औंल्याउँछ।

बालेन साहाले आफ्नो कार्यकालमा विभिन्न भ्रमहरू फैलाइएको भन्दै सामाजिक सञ्जालमार्फत धारणा व्यक्त गरेका छन्। उनले भ्यू टावर नक्सा पासको अधिकार मेयरसँग नभएको प्रस्ट्याउँदै, कार्यकारी कर्मचारी हटाउने निर्णय भ्रष्टाचारविरुद्धको कदम भएको बताएका छन्। स्थानीय सरकार सञ्चालन ऐनअनुसार सरकारले प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत खटाउन सक्ने भए पनि त्यसमा सरकार गैरजिम्मेवार देखिएको उनले उल्लेख गरेका छन्। मन्त्रीसँग समन्वय नगरेको आरोपप्रति उनले विधि र वैधानिक प्रक्रियाबाट समन्वय गरिएको दाबी गरेका छन्। बालेनले भ्रष्टाचारविरुद्धको लडाइँमा सम्झौता नगर्ने प्रतिबद्धता जनाउँदै सुशासन कायम गर्ने अठोट व्यक्त गरेका छन्।