नेपालमा झन्डै २७ वर्षदेखि अधिक आयोडिन भएको नुन निर्बाध रूपमा प्रयोग भइरहेको छ। वि.सं. २०५५ सालमै बनेको आयोडिनयुक्त नुनसम्बन्धी ऐनलाई कार्यान्वयनमा ल्याउने मिति नतोकिँदा यो अवस्था आएको हो। विज्ञहरूका अनुसार यो लामो अवधिमा उच्च मात्रामा आयोडिन सेवन गर्दा नेपालीहरूमा थाइरोइड ग्रन्थिसम्बन्धी विभिन्न स्वास्थ्य समस्याहरू बढ्न थालेका छन्।
तर अब स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्या मन्त्रालयले यो समस्यालाई गम्भीर रूपमा लिएको छ। स्वास्थ्यमन्त्री प्रदीप पौडेलले जानकारी दिएअनुसार, अब उक्त ऐनलाई आगामी साउन १ गतेदेखि कडाइपूर्वक लागू गरिनेछ। यससँगै, नुनमा आयोडिनको मात्रालाई अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डअनुसार उचित स्तरमा राख्ने गरी आवश्यक कदम चालिनेछ। गत साता राजपत्रमा यो ऐन कार्यान्वयनको मिति तोकिएको सूचना प्रकाशित भएको छ।
स्वास्थ्यमन्त्री पौडेलले भने, “हामीकहाँ नुनमा आयोडिनको मात्रा बढी भएकाले क्यान्सरसहित विभिन्न स्वास्थ्य समस्या बढिरहेको भन्ने गुनासो आइरहेको थियो। यसलाई सम्बोधन गर्ने क्रममा यो ऐन लागू नभएको देखियो। त्यसैले हामीले तत्काल यो ऐनलाई कार्यान्वयनमा ल्याउन लागेका हौँ।” उनले थप भने, “अब हामी तुरुन्तै नुनको परीक्षण गराएर साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशनमार्फत उचित मात्रामा आयोडिन मिश्रण गर्ने प्रक्रिया अघि बढाउँछौँ।”
यत्रो लामो समयसम्म यो महत्त्वपूर्ण ऐन किन कार्यान्वयनमा आएन भन्ने प्रश्नमा मन्त्री पौडेलले भने, “यसलाई प्राथमिकतामा राखिएन र यसको उचित व्यवस्थापन हुन सकेन। हामीले जानकारी पाउनेबित्तिकै यसको समाधान खोजेका हौँ।”
.gif)
वरिष्ठ इन्डोक्राइनोलजिस्ट डा ज्योति भट्टराईले ढिलै भए पनि सरकारले यो समस्याको समाधान खोजेकोमा सन्तोष व्यक्त गरेकी छन्। उनले भनिन्, “आजभन्दा ५० वर्षअघि नेपालमा आयोडिनको कमीका कारण मानसिक सुस्तता र गलगाँडको प्रकोप थियो। आयोडिनयुक्त नुनको व्यापक प्रयोगले त्यसलाई धेरै हदसम्म नियन्त्रण गर्यो। तर अहिले नुनमा आयोडिनको मात्रा बढी हुँदा थाइरोइडसम्बन्धी रोगहरू बढिरहेका छन्।” डा भट्टराईले नयाँ कानुनले यो पछिल्लो समस्या समाधान गर्न मद्दत गर्ने विश्वास व्यक्त गरिन्।
उनका अनुसार नेपालमा धेरै मानिसमा हाइपोथाइरोडिजम (थाइरोइड ग्रन्थिको निष्क्रियता) र हाइपरथाइरोइडिज्म (थाइरोइड ग्रन्थिको अतिसक्रियता) देखिनुको मुख्य कारणमध्ये नुनमा आयोडिनको मात्रामा भएको असन्तुलन पनि एक हो। डा भट्टराईले थाइरोइडको समस्याले जीवनका हरेक पक्षमा असर पार्ने बताइन्। “उदाहरणका लागि, यसले भर्खर जन्मिएको बच्चाको वृद्धि विकास, महिलाहरूको प्रजनन स्वास्थ्य र महिनावारीमा असर गर्छ। पुरुषहरूमा पनि दैनिक जीवनलाई फुर्तिलो बनाउन थाइरोइडको स्वास्थ्य महत्त्वपूर्ण हुन्छ,” उनले थपिन्। विभिन्न स्वास्थ्य शिविरहरूमा गरिएका अध्ययनहरूले पनि पछिल्लो समय थाइरोइड रोगको prevalence बढेको देखाएको उनले जानकारी दिइन्।
दशकौँअघि आयोडिनको कमीले थाइरोइड हुने गरेकोमा अहिले गाउँदेखि सहरसम्म आयोडिनको मात्रा बढी भएका कारण थाइरोइडका बिरामीहरू बढिरहेको डा भट्टराई बताउँछिन्। जनस्वास्थ्य अभियानकै रूपमा सरकारले नुनमा उचित मात्रामा आयोडिनको व्यवस्था गर्न सकेमा धेरै मानिसलाई शारीरिक, मानसिक र आर्थिक समस्याबाट बचाउन सकिने चिकित्सकहरूको भनाइ छ। यसका साथै, डा भट्टराईले सर्वसाधारणलाई दैनिक नुनको प्रयोग कम गर्न पनि सुझाव दिएकी छन्। “म त मानिसहरूलाई दिनमा आधा चिया चम्चा जति मात्र नुन प्रयोग गर्न सल्लाह दिन्छु,” उनले भनिन्।
विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (डब्ल्यूएचओ) ले खाने नुनमा आयोडिनको मात्रा १५ देखि ४० पीपीएम (प्रति १० लाख नुनका कणमा १५ देखि ४० कण आयोडिन) तोकेको छ। नेपाल सरकारले सन् १९७३ देखि आयोडिनको कमीले हुने स्वास्थ्य समस्यालाई रोक्न सबै खाने नुनमा आयोडिन मिसाउन सुरु गरेको हो। सरकारले साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेशनलाई आयोडिनयुक्त नुन आयात तथा बिक्री वितरण गर्न अनुमति दिएको छ। प्रशोधनस्थलमा नुनमा कम्तीमा ५० पीपीएम आयोडिन मिश्रण गर्न भनिएको छ, ताकि भान्सासम्म पुग्दा कम्तीमा १५ पीपीएम आयोडिन बाँकी रहोस्।
तर विभिन्न अध्ययनहरूले नेपालीहरूले खाने नुनमा ४० पीपीएमभन्दा धेरै आयोडिन रहेको देखाएका छन्। सन् २०१६ मा सरकारले गरेको राष्ट्रिय सूक्ष्म पोषकतत्व स्थिति सर्वेक्षणमा करिब ६८ प्रतिशत नमुनामा आयोडिनको स्तर ४० पीपीएमभन्दा धेरै पाइएको थियो। त्यस्तै, सन् २०२२ मा न्यूयोर्क एकेडमी अफ साइन्सेसको जर्नलमा प्रकाशित एक शोधपत्रमा नेपालका सात जिल्लाका करिब २,१०० परिवारबाट सङ्कलन गरिएको नुनको नमुनामध्ये ६७.२% मा आयोडिनको मात्रा ४५ देखि ७५ पीपीएमसम्म पाइएको उल्लेख छ।
आयोडिन मानव शरीरका लागि थोरै मात्रामा भए पनि अत्यावश्यक तत्त्व हो, जसले थाइरोइड ग्रन्थिको सामान्य कार्यमा सहयोग गर्छ। शरीरमा आयोडिनको कमी वा बढी भएमा हाइपोथाइरोइडिज्म, हाइपरथाइरोइडिज्म, थाइरोइडाइटिस र थाइरोइड पपिलरी क्यान्सरजस्ता समस्याहरू आउन सक्छन्। यिनै समस्याहरूबाट बच्न विश्वभरि नै ‘यूनिभर्सल साल्ट आयोडाइजेशन’ कार्यक्रम लागू गरिएको थियो। नेपालमा पनि नुनमा आयोडिन मिसाउँदा सबैलाई यो तत्त्व पुग्ने विश्वासमा यो कार्यक्रम सुरु भएको हो
जानकारहरूका अनुसार यो कार्यक्रमपछि आयोडिनको कमीका कारण हुने मानसिक सुस्तता र गलगाँडजस्ता समस्यामा उल्लेख्य कमी आएको छ। तर नुनको प्याकेजिङ, मिश्रणको स्तर, ढुवानी र भण्डारणका कारण आयोडिनको स्तरमा तलमाथि हुन सक्ने देखिएको छ।
अब सरकारले कडाइका साथ ऐन कार्यान्वयन गरेर नेपाली भान्सामा प्रयोग हुने नुनमा आयोडिनको उचित मात्रा कायम गर्ने अपेक्षा गरिएको छ। यसले आम नागरिकको स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पार्ने विश्वास लिइएको छ।
