लेख

प्रार्थना वन्दना वा स्तुति हो, जुन प्रशंसा, विनय, र अनुरोधको रूपमा देवता वा ठूला व्यक्तिहरूलाई गरिन्छ। प्रार्थनाले शान्ति र निश्चिन्तता दिन्छ, र देवता वा शक्तिशाली व्यक्तिहरूलाई प्रसन्न पार्छ। यसले ठूलो शक्तिहरूलाई आफ्ना पक्षमा पार्न सकिन्छ, त्यसैले प्रार्थनालाई महाशक्ति मानिन्छ। आधुनिक समयमा अधिकारबोधले प्रार्थनाको महत्त्व घटेको भए पनि, यसले जीवनमा शान्ति, सम्मान, र संरक्षणको भूमिका खेल्छ। प्रार्थनाको महत्त्व मानव जीवन र संस्कृतिमा सदैव रहन्छ।

शास्त्र र परम्परामा पशुबलीको विवाद: दशैँको समय पशुबलीको पक्ष र विपक्षमा उठ्ने प्रश्नहरूको चर्चा हुन्छ। सनातन परम्परामा पशुबली शास्त्र र परम्पराको हिस्सा भए पनि यसको विरोध गर्नेहरूमा मुख्यतया पश्चिमा सभ्यता, मांसाहारी, साम्यवादी तथा धर्मपरिवर्तनकारी समूहहरू छन्। संसारभर मांसभक्षीहरू धेरै छन् र शाकाहारी कम। शास्त्रले पनि मांस भक्षणलाई राजश र तामस स्वभावका रूपमा परिभाषित गरेको छ, जबकि सात्विकहरू मांस र बली दुबैबाट टाढा रहन्छन्। अतः बली र हिंसालाई रोकेर शान्ति र सत्यको बाटोमा लाग्न आग्रह गरिन्छ।

कसरी भयो ब्रम्हाजीको शरीरबाट चार जातको जन्म? वेद, उपनिषद आदी शास्त्रहरु कतै पनि “दलित” शब्द उल्लेख छैन । शुद्रको अर्थ दलित पनि होइन । अहिले दलित शब्द आदी प्रयोग गरी सामाजिक भेद भाव गरिएको पाइन्छ, वास्तवमा दलित शब्द धर्म सङ समबन्धित नै छैन ।

वर्तमानमा, विद्यार्थीहरूलाई उत्कृष्ट नतिजा ल्याउनुपर्ने र कहिल्यै गल्ती नगर्नुपर्ने र अत्यधिक गृहकार्य को दबाब छ, जसले उनीहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ। विद्यालय, शिक्षक, र अभिभावकले विद्यार्थीहरूको मानसिकता संग खेलिरहेका छन्, जसले अत्यधिक शैक्षिक दबाब सिर्जना गरिरहेको छ। विद्यार्थीहरू गृहकार्यको बोझले थकान, तनाव, र अनिद्राको शिकार हुन्छन्। यसले उनीहरूको आत्मविश्वासमा कमी ल्याउँछ र कमजोर महसुस गराउँछ। शैक्षिक दबाबलाई सकारात्मक रूपमा व्यवस्थापन गर्नु आवश्यक छ ताकि विद्यार्थीहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा असर नपरोस्।

लय छोडेका तीजका गीतहरूले पारम्परिक गीतहरूको गहिराइ र भावनालाई ओझेलमा पार्दै आधुनिक शैली र रमाइलोलाई प्राथमिकता दिन्छन्। यसले तीज पर्वको सांस्कृतिक पहिचानमा परिवर्तन ल्याएको छ, जसमा परम्परा र आधुनिकताको सन्तुलन आवश्यक छ ताकि तीजको वास्तविक भावनालाई जोगाइ राख्न सकियोस्।

विजयादशमी नेपालको प्रमुख चाड हो, जहाँ देवी दुर्गाको पूजा, टीका, जमरा, र आफन्तहरूसँग आशीर्वाद आदानप्रदान गरिन्छ। यो चाड धार्मिक र सांस्कृतिक महत्त्व बोकेको छ, सत्यको विजयको प्रतीक हो, र परिवार तथा समाजमा सद्भाव, समृद्धि, र खुसी ल्याउँछ।

गाईजात्रा पर्व नेपालका नेवार समुदायद्वारा विशेष रूपमा मनाइने एक महत्वपूर्ण परम्परागत, धार्मिक, र सांस्कृतिक पर्व हो। यो पर्वको शुरुवात राजा प्रताप मल्लले पुत्र वियोगमा पीडित आफ्नी रानीलाई सांत्वना दिन गरेको भन्ने मान्यता छ। यद्यपि, संस्कृतिविद्हरूका अनुसार यो पर्व प्रताप मल्लको…

विद्यार्थीको सिकाई, शिक्षण शिकाइ क्रियाकलाप र विकासमा उनीहरूको मनोभावना महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्दछ। शिक्षकले विद्यार्थीको खुशी, दुःख, उत्साह, निराशा जस्ता भावना बुझेर उनीहरूको आवश्यकता पूरा गर्न, उनीहरूलाई प्रेरित गर्न र सबैलाई समावेशी शिक्षा प्रदान गर्न सक्छन्। विद्यार्थीसँग कुराकानी, शारीरिक भाषा, कक्षाको वातावरण, मूल्यांकन र अभिभावकसँगको कुराकानी मार्फत शिक्षकले विद्यार्थीको मनोभावना बुझ्न सक्छन्। विद्यार्थीको मनोभावना बुझेर शिक्षकले उनीहरूको लागि उपयुक्त शिक्षण विधि र सामग्री छनोट गर्न, उनीहरूसँग सकारात्मक सम्बन्ध स्थापित गर्न र सबै विद्यार्थीलाई समान अवसर प्रदान गर्न सक्छन्।

शिक्षकहरूको झर्किने र गाली गर्ने व्यवहारले विद्यार्थीहरूको आत्म-सम्मान, आत्म-विश्वास, र शैक्षिक प्रदर्शनमा नकारात्मक असर पार्छ। समाधानका लागि शिक्षक प्रशिक्षण, सकारात्मक प्रोत्साहन, मनोवैज्ञानिक सहयोग, र अभिभावक सहभागिता आवश्यक छ। यसरी मात्रै शिक्षकहरूले सकारात्मक वातावरण सिर्जना गरेर विद्यार्थीहरूको समग्र विकासमा सहयोग पुर्‍याउन सक्छन्।

सामाजिक अध्ययन इतिहास, भूगोल, अर्थशास्त्र, समाजशास्त्र, मनोविज्ञान र राजनीति जस्ता विषयहरू समेटिएको एउटा सम्मिश्रित विषय हो। यसले मानव समाज र संस्कृतिको अध्ययन गर्दछ र माध्यमिक तथा उच्च माध्यमिक विद्यालयहरूमा छुट्टै विषयको रूपमा पढाइन्छ। सामाजिक अध्ययनको लक्ष्य विद्यार्थीहरूलाई आफू वरपरको संसार बुझ्न र त्यसको अर्थ लगाउन सहयोग गर्नु हो।